De Grotten van Kwatrecht

Citadelpark Gent

Buskruitfabriek Cooppal Wetteren

Vliegvelden WO I Regio Gent

WO I Munitiepark Kwatrecht

De Dodendraad

De Hollandstellung - Duitse WO I bunkerlinie

Reichsschüle Flandern - SS-School Kwatrecht

Duitse Atlantic Wall Radarpost - Goldammer

WOI en II Munitiedepot De Ghellinck Zwijnaarde

Duitse gangen onder centrum Gent WOII

Publieke WOII Schuilplaatsen Groot Gent

Het Fort van Eben Emael

KW-linie

WO I - Kwatrecht - Melle

18 daagse veldtocht gekoppeld aan TPG

Neergestorte B17 te Kwatrecht 19-09-1944

De bevrijding WO II van de regio rond TPG

Details van de legers:

Gesneuveldenlijsten:

Contact en onbeantwoorde vragen

Media-aandacht

Copyright

Links

De Grotten van Kwatrecht

Situering van de structuur op plan:

Op onderstaande terreinschets is de lokatie van de structuur, vroeger bekend als de Grotten van Kwatrecht, gelokaliseerd. De structuur was origineel zeker geen militair getinte structuur maar blijft een mysterieus iets voor de Wetteraars, waar tot op de dag van vandaag weinig info wordt van teruggevonden.

De lokatie van de fameuze grotten zal bij deze wel correct zijn. Alleen kan ik weinig of geen info verstrekken over de werkelijke grootte van deze mysterieuze structuur daar ik tot op de dag van vandaag de huidige nog bestaande structuren op geen enkele manier degelijk heb kunnen bezoeken (in de mate dat dit nog mogelijk is). Afmetingen en groottes vermeld in dit artikel zijn dan ook getallen die her en der konden worden teruggevonden.

Men ziet op de foto duidelijk de steenweg Aalst-Gent aan het viaduct te Kwatrecht (spoorwegbrug waar ook het bunkertje D22 zit ingewerkt). Volledig bovenaan heeft men nog beperkt zicht op de Schelde. De grotten zitten ingesloten in het oude industriële gebied tussen steenweg en Schelde.

Korte blik op het ontstaan van deze structuur binnen de Wetterse geschiedenis.

De industriële site waar de Grotten zullen komen te ontstaan, waren origineel een Tulefabriek met bijhorende blekerij, gelegen langs de Schelde. Deze werd rond 1830 opgericht door de Franse edelman Louis Legrand (in de volksmond baron Lagrange genoemd).

De fabriek bevatte een aquaduct om bronwater uit het nabijgelegen bosje naar 3 bassins te leiden. Heden ten dage zouden hier nog 2 van de 3 reservoirs van bestaan (zie foto).

De originele basisbron was gelegen achter de toenmalige fabriek Hertecant (voorheen Bekaert). Dit water werd via ondergrondse leidingen opgevangen en getransporteerd met inbegrip van een zuiveringsproces (onbekend hoe) dat origineel werd ontworpen in opdracht van Louis Legrand (zie hogerop). Hetzelfde water werd ook gebruikt in het klooster St Louis (heden bij MPI Kwatrecht).

Tulefabriek en Blekerij aan Schelde te Kwatrecht
Oude foto van de originele Tulefabriek en bijhorende blekerij. (Foto: Wetteren fotoarchief 1860-1962 - Uyttendaele-Clinckspoor-De Mol)

Rond 1866 wordt de bestaande Tulefabriek met looierij omgevormd tot een huidenvetterij en leerlooierij, de "Société Anonyme de Quatrecht". Het was een fabriek die aan heel wat mensen uit de omgeving werk verschafte. Heel opvallend was dat het grootste gedeelte van de werknemers afkomstig was uit Wetteren ten Ede (de overkant van de Schelde dus). Ze kwamen namelijk allen naar het werk via een bootje dat hen over de Schelde bracht ter hoogte van de nog altijd bestaande kleine dok tussen de Collegebaan en de Schelde.

De laatste bestuurder van dit bedrijf was de heer Archibald Douglas Black, bij de Wetteraars toen gekend als Master Black. Het bedrijf kwam onder zijn toedoen in 1898 in zwaar financiële problemen en ging in 1899 in vereffening.

Kort daarna worden de bedrijfsgebouwen en de bijhorende site via de Banque de Gand die de vereffening regelde, verhuurd aan een zekere Thoma Picha. Deze was op 26 mei 1886 gehuwd met Emma Dierickx, de dochter van Pieter Dierickx, van 1865 tot 1885 burgemeester van Melle. Deze start op de terreinen een betonfabriekje.

Of deze productie nog bijkomend samenging met verdere ontginning van de mergel in de ondergrond, is totaal onduidelijk. Mergel is zowel gebruikt bij het leerlooien als als basisgrondstof voor de productie van cement. Dat er echter hier in Kwatrecht ooit effectief cement is geproduceerd is weinig waarschijnlijk gezien het toch vrij complexe productieproces die hier bijhoort. Allicht hebben we hier opnieuw te maken met de verwarring tussen cement- en betonproductie. Het tweede zal allicht dichter bij de werkelijkheid gelegen hebben. In elk geval vindt men in andere bronnen toch nog meldingen terug over verdere ontginningen in de ondergrond van het bijhorende terrein. Het is altijd mogelijk maar niet echt logisch voor de productie van beton op zich. De betonfabriek met bijhorende terreinen krijgt de naam "NV Thoma Picha en Cie".

Thomas Picha en Cie
Zicht op de toenmalige Betonfabriek anno 1908. (Foto: Wetteren fotoarchief 1860-1962 - Uyttendaele-Clinckspoor-De Mol)

Op 13 juni 1902 koopt deze zelfde Picha de bijhorende terreinen en gebouwen voor het verderzetten van zijn activiteiten

Dat Thoma Picha iets had met beton mag ook blijken uit het feit dat hij langs de Brusselsesteenweg een villa opricht, volledig opgetrokken uit beton (tot het dak toe). De villa bestaat nog altijd zoals te zien op de foto hieronder en zou nog altijd in handen zijn van rechtstreekse familie van de toenmalige bouwheer.

Foto Google Streetview van deze volledig betonnen woning met in de voorgevel een medaillon met de afbeelding van Thoma Picha.

Daarnaast komt Thoma Picha op een veel winstgevender idee. In 1878 werd door deze aannemer al eens in het Citadelpark in Gent een nep-grottenstructuur gecreëerd rondom oude restanten van een Citadel die men daar grotendeels aan het slopen was. De door hem daar weggecamoufleerde structuur kreeg het uitzicht van een waterval met bovenaan een duiventil. Heden is deze structuur in datzelfde park nog steeds terug te vinden als "Het Moorke".

Links ziet u de fameuze grot met bijhorende waterval in het originele concept, met bovenaan een duiventil. Deze foto dateert allicht van kort voor 1900 (Foto: Boek 100 jaar Plantsoendienst). Niet veel na die datum werd de duiventil omgewisseld voor een beeld dat al menig maal in Gent verhuisde van plaats en uiteindelijk hier in het Citadelpark een definitieve plaats vond. Het beeld staat er heden nog en is bekend als het Moorke (Foto: Replica).

Zijn eerdere werk in het Citadelpark zette hem allicht aan tot het herinrichten van de bestaande ondergrondse kalkgangen en zalen tot de fameuze "Grotten van Kwatrecht". De originele mergelgrotten en gangen kregen door onze aannemer het uitzicht aangemeten van originele grotten, namelijk met nep stalagtieten en stalagmieten. Er werden allerlei kunstige rotsformaties gecreëerd om het geheel toch een uniek karakter te geven.

De uitbouw van de nepgrotten moet reeds van start gegaan zijn voor Picha in 1902 de terreinen effectief kocht want de grotten kenden periodes van bloei vrij direct na de datum van verkoop. Het uitwerken van dergelijke hoeveelheden grotten kan ook onmogelijk in enkele weken of maanden gebeurd zijn. Vermoedelijk wou hij de terreinen in eigen bezit hebben voor mocht het concept aanslaan. Anders zouden de verhuurders van het terrein wel eens hun voorwaarden voor de verhuur kunnen wijzigen.

Het totale grotoppervlak zou ongeveer 5 are (500 m²) groot geweest zijn. Hiervan waren ongeveer 250 m² gangen. De rest waren de uitgewerkte zalen en galerijen. De ontgonnen ruimtes waren ongeveer 4 meter hoog.

Naast de verkoop van het water moet de uitbating van de grotten dus letterlijk een voor die tijd zeer verfijnde vorm van volksbedrog geweest zijn. Mensen kwamen letterlijk met busladingen gelijk kijken naar de fameuze "Grotten van Kwatrecht".

Voor de verlichting waren in de zoldering spleten voorzien waardoor het daglicht binnen in de grotten kon komen en sfeer creëren in de grotten. Waar deze verlichtingswijze niet mogelijk was, werd bijverlicht door het plaatsen van Carbidelicht achter gekleurd glas. Hierdoor kreeg het geheel vaak een mysterieus en zelfs spookachtig karakter.

Water werd via buizensystemen overal in de grotten gebracht en kwam daar alsof het naturel alle dagen daar stroomde doorheen de grotten gebracht. Het geheel kreeg daardoor een veel waarheidsgetrouwer uitzicht, te vergelijken met echte grotten.

Aan het uiteinde van de zaal "La Riante", bevond men zich onder de grote fabriekschouw. Men liet er op dat moment de bezoekers doorkijken zodat ze gingen geloven zich ondertussen zeer diep in de ondergrond te bevinden. Wel is het op het moment niet echt duidelijk of de in deze contextst genoemde grote schouw ook de grote schouw is die men heden nog kan zien op het bijhorende terrein. Het mag heel duidelijk zijn, men kon de mensen in die tijd wel heel wat wijsmaken zonder ze echt wantrouwig te maken.

De verschillende gedeeltes van de grot kregen allen mooie namen aangemeten zoals u bij onderstaande 10-delige postkaartenreeks kunt vermeld zien. De postkaartenreeks werd gemaakt en samengesteld door de toenmalige fotograaf "De Graeve" uit Gent. Dit waren ook de postkaarten waarvan men er bij elk bezoek één kreeg aangeboden.

Links: La Salle du Repos (De Rustzaal) - Rechts: La Salle des Sujets Fantastiques (De zaal van de fantastische objecten)

Links: La Sortie (de uitgang) - Rechts: La Salle des Sujets Fantastiques (2e maal)

Links: L'Entree (de ingang), Toegang van de grot. Deze was voorafgegaan door een aantal betonnen treden. Op de achtergrond krijgt u zicht op een witkleurige woning die heden nog altijd bestaat (wel zwaar verbouwd) langs de Kloosterstraat te Kwatrecht. Deze toegang zou heden nog altijd moeten bestaan als een dichtgemetste toegangsdeur - Rechts: La Salle de la Chute des Eaux (zaal van de waterval) Het water dat rijkelijk stroomde in deze zaal was afkomstig van de waterreservoirs en stroomde doorheen de grot alsof het hier altijd al zo had gestroomd zoals in de meeste andere bezoekbare grotten).

Links: La Galerie "La Riante" (De bekoorlijke Galerij) - Rechts: La Galerie "La Ténébreuse" (De Donkere Galerij)

Links: La Salle des Voutes Brisées (De zaak van de verbrijzelde gewelven)- Rechts: La Salle La Mystérieuse (De mysterieuse zaal)

Naast de klassieke fotoreeks heb ik nog enkel deze foto kunnen terugvinden van de grotten die geen deel uitmaakt van de gekende postkaartenreeks. Allicht is het één van de vorige zalen vanaf een andere kant gezien. (Foto: Replica)

De toegang tot de terreinen met de grotten bevond zich achter de Molens van Kwatrecht, langs de kant van de gemeente Melle. Men liep door een gang van een huisje en kwam zo bij de "Avenue de la Grotte". Deze was omzoomd met bloemen en struiken. Tegen de wasserij van het klooster was een muur met ingemetste bogen. Eén van deze bogen was vrij en vormde op die manier een toegang tot de grotten (zie de 5e postkaart hierboven). Er zou ook nog ergens een stijle trap moeten geweest zijn die eveneens toegang zou hebben gegeven tot de grotten.

Als bijkomende verdienste werd ook gepoogd het bronwater dat werd verzameld in de reservoirs en ook de grotten van water voorzag voor de bestaande waterpartijen, verkocht als uiterst geschikt drinkwater voor aan tafel. Het water werd aangeboden als het water van de Crystal Bron de Quatrecht, source naturelle de Doornenbosch. La Meilleurde des Eaux de tables d'après les analyses. Indien men bv bronwater kocht en dit thuis liet afleveren kreeg men vaak één van de postkaarten gratis erbij als reclame. De verkoop van het water en de fake grotten werden letterlijk continue aan elkaar gekoppeld.

De grotten waren voor hun tijd zeer lucratief en gekend in de wijdse omgeving. Men vroeg in die tijd 5 cent inkom en nogmaals 5 cent voor een postkaart en een glas water uit de bron van de grot. Ook kon men voor 1 bijkomende cent de overtollige kledij opgeborgen worden in een soort vestiaire. Indien men op die manier voor 11 cent de grotten betrad, zou dit heden ten dage anno 2013 ongeveer overeenkomen hebben met een toegangsprijs van € 2,40.

Dat deze toeristische attractie een schot in de roos was, mag blijken uit omzetcijfers. Zo zou op Kwatrecht kermis in 1902 er een omzet gemaakt zijn van 100 BEF op 1 dag. Dit moet inhouden hebben dat er die dag ongeveer 1000 bezoekers geweest zijn in de grotten. Dit zou heden ten dagen een dagomzet geweest zijn van +/- € 2160.

Van 1900 tot 1905 ging Thoma Picha nog in de Melse politiek in als gemeenteraadslid. Hij zou echter op 25 september 1905 komen te overlijden. De periode nadien moeten de activiteiten dus wel verder gezet zijn via zijn weduwe Dierickx.

Rond 1913 worden de fabrieksactiviteiten en de mogelijks nog beperkte ontginning van mergel volledig gestopt. Het mag dus duidelijk zijn dat de grotten reeds bestonden terwijl er nog altijd nieuwe ontginningen gebeurden. De activiteiten worden verlegd naar de opslag van bouwmaterialen en de productie van betontegels. Men produceerde er onder andere betonnen vloertegels met ingekleurde motieven.

Zo ontstond dus de situatie dat vanaf 1913 het grootste gedeelte van de inkomsten van de weduwe Picha niet meer bestond uit de de verkoop van de bouwmaterialen maar allicht kwam uit de uitbating van de nepgrotten met de bijhorende verkoop van het gebottelde water .

Voor de familie Picha, organisatoren en bezielers van dit fake schouwspel dat wel voor waar werd verkocht, kwam echter al snel WO I opduiken als een spelbreker. Toen de boel goed draaide, kwam België terecht in het oorlogsgeweld. Gezien zowel Melle als Kwatrecht zeker niet van het oorlogsgeweld gespaard bleven, kwamen ook de grotten in het vizier van de Duitse bezetter. Niet dat de grotten zulks militair nut hadden, maar in de directe omgeving ontstond wel het Munitiepark van Kwatrecht.

Het verhaal doet de ronde dat de grotten gebruikt zouden zijn voor experimenten met springstoffen. Het zou ook meteen het einde betekenen van deze toeristische trekpleister van Kwatrecht. De grotten zouden na de bezetting grotendeels verwoest achterblijven.

"Fabriek De Backer - De Rudder" anno 1960 (Foto: Van Quaet-Atrecht tot Kwatrecht)

Na WO I kwam de site in handen van het textiel en afwerkingsbedrijf "De Backer - De Rudder". Dit bedrijf was gespecialiseerd in verven en bleken van textiel-weefsels.

Deze firma zou de oude grotstructuren deels opgevuld hebben en zowel de toegang als de uitgang dichtgemaakt hebben.

 

Waterfront

Er blijft natuurlijk het feit dat het einde van de grotten zoals hier omschreven met het uitvoeren van testen met explosieven in de grotten een zeer goede stok achter de deur was om de plaatselijke bevolking de terreinen van deze grotten te laten mijden en de historie een stille dood te laten sterven (zoals heden eigenlijk vrij goed is gelukt). Het is dan ook zeker niet duidelijk in welke mate deze fameuze grotten heden nog bestaan en in welke toestand ze heden verkeren. In elk geval was WO I het einde van het toeristisch seizoen van deze structuren. De grotten stierven net zoals zijn toenmalige eigenaars een stille dood. De weduwe Picha overleed op 28 oktober 1936.

Voor geïnteresseerden, op het kerkhof van Melle is wel nog altijd het grafmonument terug te vinden van de familie Picha-Dierickx.

Het textiel en afwerkingsbedrijf De Backer - De Rudder bleef bestaan tot in 1976. Heden ten dage zijn de gebouwen en structuren in gebruik door het evenementenbureau "Waterfront". Alle bijkomende info over de huidige toestand van de grotten blijft dan ook altijd welkom op info@bunkergordel.be.

Gebruikte Bronnen:

  • Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen.
  • Van Heeden Rolande - Van Quaet-Atrecht tot Kwatrecht.
  • Wetteren fotoarchief 1860-1962 - Uyttendaele-Clinckspoor-De Mol
  • De Toerist - februari 1961: Verdwenen Toerisme in Wetteren - Karel Van Brussel
  • De Gonde over het funerair erfgoed op het kerkhof te Melle.